Hoogleraar Gill hielp bij vrijpleiten Lucia de B., en maakt nu gehakt van CBS-rapport toeslagenaffaire

Topstatisticus Richard Gill kraakt het onderzoek dat het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) uitvoerde naar uithuisplaatsingen van kinderen van gedupeerden in de toeslagenaffaire. ‘De conclusie dat deze groep ouders niet harder is geraakt dan andere ouders, had het CBS nooit mogen trekken.’

Carla van der Wal 26-01-23, 06:00 Laatste update: 08:10

Het liefste zou emeritus hoogleraar Richard Gill eetbare paddenstoelen plukken in het bos, en tijd doorbrengen met zijn kleinkinderen. Toch bijt de topstatisticus van Nederland, die eerder hielp bij het vrijpleiten van de onterecht veroordeelde Lucia de B, zich nu vast in de toeslagenaffaire. 

Het CBS had nooit aan het onderzoek naar de uithuisplaatsing van kinderen van slachtoffers in de toeslagenaffaire moeten beginnen, zegt Gill. ,,En de conclusie dat deze groep ouders niet harder is geraakt dan andere ouders, had het CBS nooit mogen trekken. Die liet velen denken: alleen de belastingdienst heeft gefaald, maar er is gelukkig niets mis met jeugdzorg. Al die ophef over ‘staatsontvoeringen’ was dus onnodig.’’

Nadat het CBS becijferde hoeveel kinderen van toeslagenouders uit huis werden geplaatst (uiteindelijk bleken het er 2090), leek het of gedupeerden in de affaire vaker hun kinderen kwijtraakten dan soortgelijke ouders die geen slachtoffer waren. Op 1 november vorig jaar werden de resultaten gepresenteerd, die Gill nu hekelt.

Gill is emeritus hoogleraar mathematische statistiek aan de universiteit van Leiden en was in het verleden adviseur bij de afdeling methodologie van het CBS. In de zaak van Lucia de B. liet hij zien dat berekeningen die zouden aantonen dat De B. vaker sterfgevallen in haar diensten had, niet klopten.

Misstanden CBS 

Dat Gill zich nu vastbijt in de toeslagenaffaire heeft een bijzondere reden – maar daarover later meer. Eerst nog over het rapport van het CBS. Gill stelt dat het CBS niet is ingericht op dit type onderzoek en wijst erop dat nadat twee onderzoeksmethodes afvielen slechts één ‘niet ideale, maar enige optie’ overbleef. Ook vindt hij onder meer dat zwaarder getroffen gedupeerden in de toeslagenaffaire centraal zouden moeten staan bij het onderzoek. Hij benadrukt dat relatief licht geraakte gezinnen hoogstwaarschijnlijk met veel minder ingrijpende gevolgen te maken hebben gehad. Het CBS zegt overigens zelf ook dat het graag informatie over de mate van gedupeerdheid gebruikt, maar dat die er niet was.

Het CBS erkent ook sommige punten van kritiek. ,,Een aantal heeft het CBS zelf als kanttekening genoemd bij het rapport. Op een enkel punt lijkt sprake van een misverstand’’, aldus een woordvoerder, die ook zegt dat het CBS nog volledig achter de conclusies staat. Over de gebruikte methodologie gaat het CBS binnenkort met Gill in gesprek, maar het CBS ziet zich in elk geval wél als de juiste partij om het onderzoek uit te voeren. ,,Het CBS heeft als taak om met betrouwbare statistische informatie en data inzicht te geven in maatschappelijke vraagstukken en beschikt over de nodige expertise en technieken. In dit geval was een duidelijke maatschappelijke behoefte aan statistisch inzicht.’’

Gill denkt daar anders over en vindt het belangrijk dat aan te kaarten. Want hij ligt wakker van onrecht. Dat was ook reden om zijn hulp aan te bieden toen er vragen rezen over de veroordeling van Lucia de B., die sinds haar vrijspraak gewoon weer Lucia de Berk genoemd kan worden. In 2003 werd ze veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf.

Uithuisplaatsing

Door de vrijspraak in 2010 werd Gill naast een topstatisticus ook een baken van hoop voor mensen die onrecht ervaarden. En nam José Booij, een moeder van een uit huis geplaatst kind, vele jaren geleden contact met hem op.

Ergens in het huis van Gill in Apeldoorn staat nog een doos met papieren van José. Erin zitten dagboeken, krantenknipsels en diploma’s van haar. Ze was een beetje anders dan andere mensen. Een jurist die op vrouwen viel, de Randstad ontvluchtte en neerstreek in Drenthe. Daar werd ze zwanger, kreeg ze een kindje. En had ze een buurvrouw, met wie ze onenigheid had. ,,Die buurvrouw had allerlei meldingen over José gedaan bij de lokale politie, had gezegd dat met het kindje iets vreselijks zou gebeuren.” Na zes weken werd Josés dochtertje uit huis geplaatst.

Staatsontvoering 

,,Wat José indertijd is overkomen, dat noem ik ook een staatsontvoering, net zoals de uithuisplaatsingen onder slachtoffers van de toeslagenaffaire nu worden genoemd.” De vrouw bleef vechten om haar kind terug te krijgen. Maar gaandeweg dreef dat gevecht haar tot waanzin. Ze raakte haar werk kwijt, ze raakte haar huis kwijt. Ze vluchtte naar het buitenland. ,,Ondanks een oordeel van de rechter, dat het kind terug moest naar José, gebeurde dat niet. José is uiteindelijk ontspoord. Inmiddels weet ik dat ze bij meer mensen in Nederland informatie heeft achtergelaten, om te zorgen dat die beschikbaar is voor haar dochter, als die eraan toe is. Maar José heb ik niet meer kunnen vinden. Ik heb gehoord dat ze nog is gezien in het zuiden van Nederland, nadat ze was ontsnapt uit een psychiatrische kliniek in Engeland.”

_{Tekst gaat verder onder de foto}

En ondertussen bewaart hij dus die doos. En denkt Gill aan José, als hij zich buigt over het onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek, naar uithuisplaatsingen van kinderen van slachtoffers in de toeslagenaffaire. Gill maakt er gehakt van. ,,Het enige wat het CBS kan zeggen, is dat de uitkomsten suggereren dat de verschillen tussen de twee groepen die zijn vergeleken vrij klein zijn. Er zou veel meer voorzichtigheid moeten zijn, en toch zie je in de samenvatting in vetgedrukte letters stellige samenvattingen, zoals: ‘Gedupeerdheid verhoogt de kans op kinderbeschermingsmaatregelen niet’. Ik vermoed dat het CBS onder druk is gezet om dit onderzoek te doen, of zijn bestaansrecht heeft willen verantwoorden. Wellicht is er sprake van een drang om dienstbaar te zijn.”

Tijd voor rechtvaardigheid

Nu is het tijd om dat recht te zetten, vindt Gill. Er moet onderzoek worden gedaan, om te kijken hoe het echt zit. ,,Ik had eigenlijk gehoopt dat er inmiddels jongere collega’s zouden zijn opgestaan, die dit soort zaken op zouden pakken.” Maar zolang dat niet gebeurt, doet hij het zelf wel. Misschien zit het wel in zijn genen. Het was Gills moeder – hij werd geboren in Engeland – die tijdens de Tweede Wereldoorlog meewerkte aan het kraken van de enigmacode, die door de Duitsers werd gebruikt om te communiceren. Gill verraste het niet, toen hij erachter kwam. Hij had al zo’n vermoeden dat zijn excellente verstand niet alleen een erfenis van zijn vader, maar ook zijn moeder was.

De liefde

Toch was het uiteindelijk zijn vrouw – de liefde zorgde dat hij in Nederland neerstreek – die hem op dit spoor heeft gezet. Zij wees Gill op de zaak van Lucia de Berk en stimuleerde hem ermee aan de slag te gaan. Misschien heeft ze dat wel eens betreurd. Bijvoorbeeld toen Gill tijdens opnames van De wereld draait door dreigde zijn Nederlandse paspoort te verbranden, als de zaak De Berk niet werd herzien. ,,Ze zei: dat kan je toch niet doen?”

Eigenlijk zou hij nu met haar van zijn pensioen willen genieten – hij is inmiddels zes jaar gestopt met zijn betaalde werk. Dan zou hij zijn dagen vullen in het bos, zoekend naar eetbare paddenstoelen. En veel tijd doorbrengen met zijn kleinkinderen. Maar nu helpen zijn berekeningen ook bij het vrijpleiten van andere verpleegkundigen. Vorig jaar werd Daniela Poggiali nog vrijgelaten in Italië, nadat Gill zich samen met een Italiaanse collega met de zaak bemoeide. In Engeland zijn nog zaken die op hem wachten.

En de toeslagenaffaire is er hier in Nederland dus, waar wat Gill betreft diepgravender, gedegen onderzoek naar moet komen, om uit te zoeken wat nu precies de uithuisplaatsingen veroorzaakte. ,,Ik ben daarom terechtgekomen bij Pieter Omtzigt en prinses Laurentien, die zich ook met de toeslagenaffaire bezighouden.” Tussen de mensen die zich diplomatiek uiten, wil hij best de bad cop zijn, de man die de boel opschudt, zoals hij deed toen hij dreigde zijn paspoort in de fik te steken. Maar tegelijkertijd hoopt hij toch vooral ook dat er een jonge statisticus opstaat, die bereid is de fakkel over te nemen.

Het CBS gaf deze site een uitgebreide toelichting, naar aanleiding van de kritiek van Gill. Het erkent de complexiteit van dit soort onderzoek, maar ziet zichzelf wél als aangewezen instantie om dat onderzoek uit te voeren. De afspraak om met Gill te spreken is al ingepland. ,,Het CBS tracht in de rapporten altijd zo duidelijk en transparant mogelijk uit te leggen wat onderzocht is, hoe dat is gedaan en wat de uitkomsten zijn.”

Ook wijst het CBS op nuanceringen in de tekst van het rapport, bijvoorbeeld na de zin boven een stuk tekst: ‘Gedupeerdheid verhoogt de kans op kinderbeschermingsmaatregelingen niet’. ,,Er kan op individueel niveau wél een relatie tussen dupering en jeugdbescherming zijn, dat staat op meerdere plekken in het rapport vermeld.” Ook als er ‘gemiddeld genomen geen bewijs gevonden wordt voor een relatie tussen dupering en jeugdbescherming’, zoals het CBS constateert.

Het CBS staat volledig achter het onderzoek en de conclusies zoals die in het rapport vermeld staan. Wel wordt erop gewezen dat er nog mogelijkheden zijn voor vervolgonderzoek, dat heeft het CBS ook aangegeven.